Köy, Bilecik il merkezine 55 km, Gölpazarı ilçe merkezine 10 km uzaklıktadır. Köy, Gölpazarı’nın kuzeydoğusunda ve D 160 numaralı Gölpazarı-Taraklı devlet yolu kenarında Sakarya Nehri’ne akan Değirmen Su’yu vadisinde bir köydür.
Dereli’nin 500 m kadar batısında bir Roma Mezarlığı (Köseler Mezarlığı) bulunmaktadır. Bu bölgeden çok sayıda mezar ve sunak yazıtı Dereli köyüne Köseler’den getirilmiştir. Köseler mevkiinden getirilen çok sayıda yazıt ve sunak taşlarından bazıları Dereli Köyü Camii yapımında kullanılmıştır.[1]
Dereli’de bulunan bir mezar yazıtında köyün antik çağ tarihinin MS 212 yılına kadar uzandığı anlaşılmaktadır.
Osmanlı Arşivlerinden edinilen bir belgeden Dereli köyü Osmanlı tarihinin 1700’lü yıllara kadar uzandığı anlaşılmaktadır. Dereli köyünün Karaahmetler, Kuzlar, Haydan, Alanlar, Nalçacılar, Madanlar adında 6 mahallesi bulunmaktaydı. Dereli köyünün yakın civarında bulunan Kuzlar (Kuzular), Haydan, Nalçacılar, Alanlar, Bekirler, Madanlar, Kısırca, Çakıllar, Taşlık, Turanlar ve Haydan Pınarı isimli mezra ve köyler günümüz Dereli köyüne taşınmışlardır.
Haydan köyünün bir bölümünün ise günümüz Karaahmetler köyüne taşındığı rivayet edilir.
Mezra ve köylerin bugünkü köyün bulunduğu yer olan Dereli köyüne neden taşındıkları konusunda herhangi bir bilgi edinilememiştir.
Osmanlı Salnamelerine göre Haydan köyünün 1891 yılından sonra tamamen boşaldığı, Kuzular ve Nalçacılar köylerinin ise 1933 yılına kadar varlıklarını sürdürdüğü genel nüfus sayımlarından anlaşılmaktadır.
1845 yılı Osmanlı temettuat defterlerine göre civarın en kalabalık köyü 16 sayfadan mürekkep olan Dereli köyüdür. Bu köyü 4 sayfa ile Nalçacılar, 3 sayfa ile Kuzular ve son olarak 2 sayfa ile Haydan köyü takip etmektedir.
Dereli köyünün ilçe merkezine 3 km mesafede Dereli Damları adında bir de mahallesi mevcuttur. Mahalle Dereli köyüne oldukça uzak mesafede olduğundan neden Dereli köyüne ait olduğu bilinmemekle birlikte zamanın birinde bir paşanın (İbrahim Paşa?) Dereli Damları mevkisinin tapusunu Dereli köyüne verdiği rivayet edilir. Köyde sebzecilik ve meyvecik tarımı yapılmakta az da olsa küçükbaş hayvancılık ile uğraşılmaktadır.
Haydan[2] EH, YH: ?
A (1487) B (1521) C (1573)
Hane 16 9 3
Bekâr 2 3 1
Toplam 82 48 16
Köy halkı Osmanlı döneminde tımarlı sipahilerdendir. Köyün zamanında büyük bir köy olduğu savaş zamanında aynı anda 40 atlı çıkardığı köyün yaşlıları tarafından rivayet edilmektedir. Haydan köyünde nedeni bilinmeyen bir bulaşıcı hastalıktan dolayı köyün nüfusu azalmış bu nedenle köy halkı 1891yılından sonra Dereli ve Karaahmetler köylerine taşındığı söylenir.
1573 yılında yapılan son sayıma göre Haydan köyüne Haydar ve Piri adlarında iki tımar eri tasarruf etmekteydi. İlk sayımda 16 hane, 2 mücerred; ikinci sayımda ise 9 hane, 3 mücerred; son sayımda ise 3 hane ve 1 mücerred nüfus ile kayıt altında alınmıştır.[3]
Günümüzde tamamen boş olan köyde, 1485 ve 1571 sayımlarına göre 20 dönümlük safranlık, 15 kile (yaklaşık 30 kg) nohut ve mercimek, 250-240 kile buğday, 100-220 kile arpa, 40-80 kile yulaf ile çeşitli miktarlarda meyve ve ceviz üzerinden vergisi ödeyen köyün öşür vergisi hasılı 2411 ila 3503 akçedir.
[1] (Belke, 2020, s. 534)
[2] (Barkan & Meriçli, 1988, s. 298)
[3] (Turğut, 2015, s. 246)
Kaynak kişi Araştırmacı Yazar Hasar Taşçı Hocama Teşekkürler
