Homa adı ülkemizde Çivril’den ayrı olarak daha birçok yerde var. Ben konuya, Denizli Adının Anlamı ve Çivril İlçesi’ndeki Bazı Tarihsel Gerçekler adlı kitap çalışmamda yer verdim. Diğer Homa adındaki yerlerin tarihselliği ayrıca incelenebilir, ancak ben ilçemiz Çivril’deki Homa’dan yani günümüzdeki adı Gümüşsu olan yerden söz edeceğim.
Sık sık yinelediğim gibi günümüzde iyi bilinen, ilçemizde Türkleşme öncesinde de Homa adıyla (yazılışı Khoma) var olan tarihsel bir yerleşme. Dönemin tarihi belgelerine bakıldığında, Ortaçağ’da daha çok geliştiği ve adının da yazılışı Khoma olan ve Homa olduğu görülüyor. I963 yılına kadar bu yerin adı Homa iken, daha sonra adı Gümüşsu olmuştur. Ancak daha önceleri kasaba iken günümüzde kimi illerde Büyükşehir statüsü uygulaması içinde mahalle konumuna dönüştürülmüştür.
Bu Myriokephalon Savaşı’nın gerçekleştiği yeri arama konusunda Gümüşsu’nun eski adının Homa olduğu önemli bir konu. Bunu da Niketas Khoniates’in Historia adı eserinde geçen tarihi bilgilerden öğreniyoruz. Daha önce de sık sık yinelediğim gibi, Niktas Khoniates’in Bizans ordusunun Kelainai (Dinar)’dan Khoma (Homa/gümüşsu)’ya geldiği, buradan da geçide girdiği yazılı. Bu tarihsel bilgilerde hayali yazılan, kanıtlanamayan bir durum kesinlikle söz konusu değil. Savaşın gerçekleştiği yerle ilgili ciddi araştırma yapanların hiçbirisi böyle bir kayıt yok demiyor, diyemiyor. Çünkü var ve isteyen Niketas Khoniates’in ilgili eserine bakabilir.
Durum böyle olunca da Myriokephalon Savaşı’nı kendi il ve ilçelerinde olduğunu ileri sürenler, Niketas Khoniates’in sözünü ettiği Khoma (Homa)’yı kendi yerlerinde de tarihi kimliği ile bulma çabasındalar.
Khoma (Homa) adı, sadece Niketas Khoniates’in eserinde geçmiyor, Bizans imparatoru Aleksios Komnenos’un kızı Anna Komnena “Alexsiad” adlı eserinde Khoma’dan bahsetmektedir. Bahsi geçen Khoma’nın günümüzdeki Gümüşsu/Homa olduğunun belirli tarihsel kanıtı, buraya Lampe üzerinden geliniyor olduğunu belirtmesidir.
Homa’nın özellikle Roma ve Bizans dönmelerinde önemli yollar üzerinde olması bu tarihselliğini arttırmıştır. Coğrafi konumu olarak hemen yanındaki Düzbel Geçidi’ni ve hemen önündeki tarihsel yolu koruyor olması, bu tarihsel yerleşmenin Anatolia Theması’na dâhil olmasıyla daha anlaşılır hale gelmektedir.
Myiokephalon Savaşı öncesinde de Bizans ordusunun Phidelphia (Alaşehir), Laodikeia ve Khonai (Honaz)’dan sonra Kelainai (Dinar)’a gelmesi, oradan da Khoma’ya geçmesi bu tarihsel yerleşimin önemini arttırıyor. Bu önemi nedeniyle Myriokephalon Savaşı’nın nerede gerçekleştiğiyle ilgili il ve ilçelerde doğal olarak bir Khoma yerleşmesi aranıyor. Benim bildiğim kadarıyla, Konya Bağırsak Boğazı Myriokephalon Savaşı’nın gerçekleştiği ileri sürülen yerler arasında. Bu boğazda veya yakınında Khoma adında bir yer aranıyor. Bunun için de Niketas Khoniates’in anlatımlarına uysun diye şimdiki adı Yukarı Esence ve Aşağı Esence olan Homa’nın aranan yer olduğu kanıtlanmaya gayret ediliyor. Yani Niketas Khoniates’in sözünü ettiği yer Çivril’deki Homa değil, burasıdır, deniyor.
Yani demem o ki, coğrafi yerlerin tarihselliği yaşatılması gerekir. Çivril ilçesindeki yerleşimin eski adı Homa’nın 1963’den bu yana adı Gümüşsu olsa da, ilçemiz ve çevresinde eski adı olan Homa iyi biliniyor ve yaşı ileri olan kişiler çok iyi hatırlıyor.
Yani şimdilik unutulmuş değil. Ancak Gümüşsu’da günümüzde Homa suyu, Homa şelalesi adları halen yaşatılıyor olsa da, bundan iki yüz yıl sonra bu Homa adının canlı tanıkları kalmayacak ve kimi yazılı eserlerde sadece tarihsel bir bilgi olarak yer alacak. Zaten günümüzde bile Niketas Khoniates’in ilgili eserinde konu edilen Homa orası değil, burasıdır diyenler var. Eğer Çivril’de yer alan ve tarihsel adı Homa adı unutulursa, sıkıntıya düşülür. Myriokephalon Savaşı’nın gerçekleştiği yerle ilgili önemli kanıtlardan en önemlisini yitirmiş oluruz.
Başlıktaki Gümüşsu mu, Homa mı sorgusuna gelince, tarihin yok olup gitmemesi için yeniden Homa adına dönülmesinde yarar vardır. İlçemizde yıllar önce adı Haydan olan yerleşim yerinin yakın zamanlarda Bakanlar Kurulu Kararı ile yeniden Haydan edildi. Homa için de böyle bir değişim talep edilebilir. Ancak böyle bir değişime öncelikle Gümüşsu halkı karar vermelidir. 1963’deki değişimin gerekçesi, Homa adının Türkçe bir ad olmadığı idi. Ancak Türk tarihinde ikinci önemde olan Myriokephalon Savaşı’nın gerçekleştiği yerin Çivril’de yer alan Düzbel Geçidi’nde olduğunu kanıtlayabilmemiz için Gümüşsu’nun tarihi adının Homa olduğu unutulmaması ve yaşatılması gerekir. Tarihsel gerçekler yok olursa, o ölçüde kanıtlamak da güçleşecektir. Birileri çıkıp, Işıklı’nın adını da Eumeneia’ya mı değiştirmemiz gerekecek diye bir soru yöneltebilir. Türkleşme sonrasında Işıklı adı tarihten bu yana Şeyhlü, Şeyhli gibi adlandırmalarla bu günkü Işıklı adını zaman içinde almış ve değişime uğramıştır. Yani aynı şey değildir. Ayrıca Roma, Bizans, Selçuklu, Osmanlı ve Türkiye Cumhuriyeti’nde 1963 yılına kadar eski adı olan Homa’yı hep korumuştur.
